Polski Związek Motorowy

Historia caravaningu w Polskim Związku Motorowym mocno związana jest z turystyką motorową jako taką. Uprawiana w Polsce przez zmotoryzowanych (zarówno automobilistów jak i motocyklistów), zrzeszonych głównie w Automobilklubach, istniała obok sportów motorowych już od czasów przedwojennych, można nawet śmiało powiedzieć, że była w tamtych czasach prekursorem sportów samochodowych. Po wojnie turystyka motorowa była początkowo podstawową dziedziną w działalności klubów motorowych – może trochę „usportowioną” przez dodanie do niej elementów rywalizacji. Dotyczy to okresu poprzedzającego powstanie w 1950 roku Polskiego Związku Motorowego, jak też i pierwszych lat jego istnienia.

Pojawienie się odmiany turystyki motorowej, jaką jest caravaning, uwarunkowane było oczywiście dostępnością pojazdów campingowych. W latach powojennych była ich w Polsce znikoma liczba, nie były produkowane, a posiadali je tylko ci, którzy je sami zbudowali lub skorzystali z nielicznych próbnych egzemplarzy wykonanych przez tzw. sektor uspołeczniony (różne spółdzielnie). Dopiero od momentu zainteresowania się przemysłu budową przyczep w 1965 roku i pojawienia się przyczep „Tramp 66”, a następnie „Romi 23”, można było zacząć mówić o polskiej turystyce caravaningowej, a od rozpoczęcia produkcji przez zakłady „Predom” w Niewiadowie w 1973 roku pierwszych „N 126” – o jej rozwoju. 
Za początek „nowożytnej ery karawaningu” w Polsce uznać trzeba właśnie pojawienie się przyczep „N 126” i powołanie w Automobilklubie Warszawskim ogólnodostępnego Koła Caravaningu. Przed tą datą caravaning w naszym kraju był uprawiany jedynie przez indywidualnych turystów oraz przez pracowników niektórych przedsiębiorstw państwowych za pośrednictwem „przyzakładowych” wypożyczalni przyczep. Działo się tak głównie na Śląsku, gdzie m. in. kopalnie tworzyły przyzakładowe sekcje i wyposażały je w sprzęt, w tym przyczepy campingowe kupowane z funduszy przedsiębiorstwa.  Za przykład takiego rodzaju działalności mogą posłużyć powstające od roku 1960 przy kopalniach Kluby Motorowe Górników i Energetyków, których członkowie w latach 70-tych organizowali na Śląsku Zjazdy Caravaningowe.

Z tego okresu wywodzi swoją nieprzerwaną do dzisiaj działalność caravaningową (rozpoczął ją w 1971 roku), chyba najstarszy działacz caravaningowy w Polsce - Józef Kłosok.  1 lutego 1971 roku z jego inicjatywy odbyło się zebranie członków założycieli sekcji motorowej przy KWK „Zofiówka”, która zapoczątkowała historię Klubu Motorowego Górników "Jarząbek". Obecnie Józef Kłosok działa w Śląskim Klubie Motorowym. W samym uprawianiu turystyki caravaningowej (nie działalności) z kolegą Kłosokiem może rywalizować jedynie Zbigniew Węglarz z Automobilklubu Lubelskiego (przez pewien okres był członkiem Automobilklubu Polski) znany twórca automatycznie składanej przyczepy campingowej – zbudował ją w 1968 roku i jeździ do dzisiaj. Ogromne zasługi w organizowaniu i propagowaniu caravaningu w Polsce ma też wieloletni szef koła, a potem Komisji Caravaningu Automobilklubu Polski - Bogumił Mierkowski. Zloty przez niego organizowane cieszyły się ogólnopolską popularnością, a jego fachowe wydawnictwa i historyczne opracowania stanowią doskonałe źródło informacji o tej turystycznej aktywności.

Pierwszy zlot p.n. „Zlot Polskich Caravaningowców”, zorganizowany przez warszawskie Koło, odbył się już w czerwcu 1973 roku w Młocinach pod Warszawą na campingu nr 120 „Balaton”. W latach 1970 – 1980, w ślad za Automobilklubem Warszawskim, w Automobilklubach i Klubach PZM na terenie kraju powstawały kolejne koła lub sekcje caravaningowe.

Pierwsza ogólnodostępna struktura dla wszystkich pragnących uprawiać formę turystyki caravaningowej pojawiła się za sprawą warszawskiego środowiska działaczy PZM i PFC. 6 kwietnia 1973 roku działacze ci, skupieni w zawiązanym uprzednio komitecie organizacyjnym, powołali do życia, przy już istniejącym Automobilklubie Warszawskim, Koło Caravaningu. Automobilklub był członkiem zwyczajnym PZM i    data ta została oficjalnie uznana za początek działalności caravaningowej w Polskim Związku Motorowym.

Na przestrzeni tych lat szefowaniem caravaningowi w Polskim Związku Motorowym zajmowali się: Władysław Ciastoń, Józef Lewiński, Zbigniew Stawinoga i Stanisław Reterski. W 2003 roku przewodniczącym Podkomisji ds. Caravaningu został Dariusz Jajko. Od 2007 kierował on Komisją Campingu i Caravaningu przy ZG PZM. Jubileuszowe obchody 30-lecia caravaningu odbyły się na zlocie w Kamieniu koło Rybnika – gościem na tym jubileuszu był prezydent FICC Lars Dahlberg. Na przestrzeni lat caravaning stał się znaczącą dziedziną działalności w Związku i wreszcie 15.XII 2012 r. powstała Główna Komisja Caravaningu, a jej Przewodniczącym, sprawującym tę funkcję do dzisiaj, został Dariusz Jajko.

Na Światowym Zlocie Caravaningowym (XXXV FICC Rally) w Wysokich Tatrach, który odbył się w sierpniu 1974 r., wśród jego uczestników byli już reprezentanci środowiska caravaningowego z Polski m. in. członkowie Koła Caravaningu Automobilklubu Warszawskiego. Tak rozpoczęła się historia zorganizowanego uczestnictwa załóg z polskich klubów w kolejnych zlotach Międzynarodowej Federacji Campingu i Caravaningu (FICC). Zloty te umożliwiały kontakt z turystami caravaningowymi z różnych stron świata. FICC, której historia sięga 1933 roku, zrzesza kluby z kilkudziesięciu krajów ze wszystkich kontynentów.

Aby spełnić warunek upoważniający do uczestniczenia i organizowania zlotów światowych, PZM, jako krajowa federacja zrzeszająca kluby caravaningowe, w miarę rozwoju tego ruchu czynił starania o uzyskanie członkostwa w FICC. Stało się to w 1992 r. na kongresie w Bromont (Kanada) gdzie PZM uzyskał prawa członka stowarzyszeniowego FICC. Od tego roku załogi z klubów PZM mogły uczestniczyć w imprezach światowych bez pośrednictwa PFCC i występować jako reprezentacja niezależnej, samodzielnej federacji. Pozycja PZM została niebawem jeszcze wzmocniona, bowiem w 1985 roku, podczas kongresu FICC w Pulversheim we Francji, dzięki staraniom przedstawicieli PZM Romualda Pilaczyńskiego i Władysława Ciastonia, przy wydatnym wsparciu Stanisława Reterskiego, ówczesnego prezesa PFCC, przyznany został naszemu Związkowi status członka zwyczajnego. Dodatkowo Polska uzyskała zgodę na organizację światowego zlotu w 1998 roku. 

Polscy działacze aktywnie uczestniczyli w pracach FICC. W 1999 roku Stanisław Reterski został wiceprezydentem Dahlie Rally, natomiast w 2016 roku Piotr Pelka - członkiem Komitetu Europa Rally. Także młodzież caravaningowa czynnie działa na arenie międzynarodowej, Marcin Zawada w latach 2013-2016 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego młodzieżowej komisji FICC.
Uznając caravaning za podstawową formę działalności w turystyce motorowej Główna Komisja Turystyki PZM powołała w 1976 roku Podkomisję Caravaningu pod kierownictwem Aleksandra Kulika. Natomiast rok później GKT PZM ustanowiła Odznakę Turysty Caravaningowego. 

Od lat 80. istniejące samodzielnie kluby caravaningowe (zwłaszcza na Śląsku), w tym tak zwane kluby przyzakładowe, włączały się w działalność Polskiego Związku Motorowego. Dzięki temu, że działacze tych organizacji byli na ogół doświadczonymi caravaningowcami, ruch ten rozwijał się prężnie i zyskiwał na znaczeniu. 

Kolejne Automobilkluby i niektóre Kluby Motorowe, począwszy od lat 80-tych, podejmowały działalność caravaningową. Na Dolnym Śląsku od roku 1984 powstawały koła caravaningu, najpierw w Automobilklubach: Dolnośląskim, Sudeckim i Karkonoskim. Powstawały także nowe kluby motorowe zajmujące się tą dziedziną turystyki. Do koordynacji tej bogatej działalności w Zarządzie Okręgowym PZM we Wrocławiu powołana została (jedyna wówczas w kraju) Okręgowa Komisja Caravaningu, którą kierował Zbigniew Stawinoga. 

Zapoczątkowana w latach 70-tych działalność caravaningowa klubów rozwijała się w kolejnych latach dynamicznie, współgrając z zapotrzebowaniem stale powiększającego się grona ludzi zainteresowanych uprawianiem turystyki motorowej w tej odmianie. Zlotów i imprez było coraz więcej, a dzięki otwartości na „ludzi z zewnątrz”, organizujących je w klubach PZM, frekwencja na tych imprezach, ich zasięg (lokalne, ogólnopolskie, międzynarodowe) oraz atrakcyjność stale rosła.
W roku 1976 KMGiE Bytom zapoczątkował organizowanie w Krakowie Międzynarodowych Zlotów Caravaningowych „Interkrak”. Po roku 1980, do 1993, kontynuatorem organizacji tych zlotów był Automobilklub Krakowski. Gromadziły one każdorazowo po kilkuset uczestników z kraju i z zagranicy (np. w Interkrak ’89 uczestniczyło 275 załóg z 43 klubów z kraju i z zagranicy). „Interkrak” był sztandarową imprezą nie tylko krakowskiego, ale całego polskiego caravaningu. Nieodłączną częścią tych zlotów stały się wkrótce tygodniowe imprezy objazdowe (głównie dla gości zagranicznych) w rejonie Krakowa zwane „Polskie Colorado”.
 

W Polsce Centralnej caravaningowcy Automobilklubu Warszawskiego (później Automobilklubu Polski), organizowali od 1978 roku ogólnopolskie zloty (przeprowadzono ich 13) pod nazwą „Caravaning Rally”, z czasem nazwane Zlotami Caravaningowymi Polski Centralnej. W 1979 roku caravaningowcy z Automobilklubu Morskiego zapoczątkowali organizowanie Zlotów Caravaningowych Polski Północnej. Cieszące się dużym powodzeniem Ogólnopolskie „Caravaningowe Świętojanki” na campingu w Miedzianej Górze organizowane są nieprzerwanie od 1982 roku. Na Górnym i Dolnym Śląsku aktywni w organizacji imprez (różnej rangi) byli i są działacze prawie wszystkich klubów.

Zgodnie z popularnym, w okresie tworzenia się turystyki caravaningowej w kraju, hasłem „caravaning – to jest to”, odwiedzano się na zlotach i to bez względu na porę roku. Poza sezonem letnim odbywały się zloty zimą oraz wiosną i na jesieni. Propagatorem zimowej formy caravaningu był Józef Lewiński, który zanim zamieszkał w Krakowie, wcześniej działając na Śląsku (był członkiem KMGiE w Bytomiu) zorganizował pierwszy zimowy zlot w Wiśle. Do zimowych zlotów przyłączyli się w owych latach także caravaningowcy z Automobilklubu Krakowskiego pod wodzą Władysława Ciastonia, organizując w Koninkach, położonych w Gorcach koło Mszany Dolnej, zimowe „spędy” członków swojego klubu.  „Ondraszek” Automobilklubu Beskidzkiego organizował swoje zimowe imprezy zazwyczaj na kempingu „Skalite” w Szczyrku – w kalendarzu imprez figuruje jego Narciarski Zlot Caravaningowy „Wiosna”. 

21. wiek w dziedzinie turystyki caravaningowej w Polsce to dominacja klubów śląskich w strukturach PZM. Okręg katowicki PZM jako jedyny ma w swych strukturach Okręgową Komisję Caravaningu, która organizuje od roku 2012 Puchar Śląska w Jeździe Samochodem z Przyczepą i Puchar Śląska w Jeździe Sprawnościowej Samochodem Pań. Na Śląsku działa najwięcej klubów caravaningowych, które organizują najwięcej zlotów w kraju.

Polski caravaning, zarówno działający w strukturach PZM, jak i PFCC, był zauważalny na arenie międzynarodowej. Potwierdza to uczestnictwo we wszelkiego rodzaju imprezach zagranicznych, w tym światowych zlotach, ale też i organizowanie takowych u nas w kraju.  Takim znaczącym wydarzeniem był światowy zlot caravaningu 45 FICC Rally w Łebie w 1984 roku. W zlocie tym brali udział członkowie klubów PZM, zarówno jako uczestnicy jak i organizatorzy. Wśród 4,5 tysiąca turystów z 23 krajów świata znalazła się polska reprezentacja licząca 120 załóg z 20 klubów. 

Przyznany Polsce 60. FICC Rally odbył się w 1998 r. także w Łebie, a PZM był współorganizatorem zlotu. Był na nim obecny prezydent FICC Lars Dahlberg, który w uznaniu zasług za działalność caravaningową i współpracę z międzynarodową organizacją, wyróżnił medalami grono działaczy PZM. 

Caravaningowcy klubów PZM uczestniczyli licznie w światowych zlotach takich jak FICC Rally i Rally Europa, a także w późniejszych – Dahlie Rallye (od 1996 r.), Adria Rally (od 1999 r.). W roku 2009 KCiC PZM zorganizowała 13. Dahlie Rally w Kamieniu/Rybnika, a w 2013 r., już jako GKC PZM, 17. Dahlie Rally w Krakowie. W miarę upływu lat coraz popularniejsze stawały się także wyjazdy indywidualne, organizowane przez Biuro Turystyki PZM Travel. Na uwagę zasługuje fakt, że w 1993 roku reprezentacja Automobilklubu Polski (19 załóg), uczestnicząca w 32. Rally Europa w Caen, otrzymała na stałe Puchar Przechodni Przewodniczącego Komitetu Rally Europa Egona Fritsha po zwycięstwie w trzech kolejnych zlotach (liczba załóg pomnożona przez przebytą drogę). Od 2016 r. GKC PZM współpracuje z firmą Ptak Warsaw Expo w Nadarzynie przy organizacji największego zlotu caravaningowego w Polsce, z okazji kolejnych edycji Targów Camper&Caravan Show. 

Potrzeba ujednolicenia i ujęcia w ramy regulaminowe rozgrywanych na zlotach konkursów rekreacyjnych, cieszących się dużym powodzeniem, ale bardzo zróżnicowanych pod względem stopnia trudności i zasad oceniania, spowodowała, że GKT PZM w 1984 roku ustanowiła Ogólnopolski Konkurs Caravaningowy PZM, na który składały się eliminacje (dwie do czterech rocznie, podczas zlotów klubowych). Wyniki rywalizacji indywidualnej i załogowej (suma punktów zdobytych w eliminacjach) były ogłaszane pod koniec roku na uroczystych spotkaniach podsumowujących sezon.  

Rywalizacja w ramach OKC PZM rozpoczęła się w 1985 roku, składało się na nie: pytania z wiedzy o PZM, z przepisów ruchu drogowego, jazda turystyczno-nawigacyjna, konkursy rekreacyjno-sportowe, próba sprawności kierowania samochodem z przyczepą – zastąpiona później nową konkurencją polegającą na wymianie koła w przyczepie towarowej.

Turystyka caravaningowa w klubach PZM funkcjonowała początkowo głównie w oparciu o przyczepy z Niewiadowa oraz będące jeszcze w użytkowaniu przyczepy składane z wytwórni w Górze Kalwarii, jednak dużą konkurencją dla nich były liczne pojazdy campingowe własnej produkcji. Zloty stwarzały caravaningowym majsterkowiczom możliwość pochwalenia się swoimi osiągnięciami i umożliwiały wymianę doświadczeń.
Przykładami zmaterializowanej myśli konstruktorskiej caravaningowców PZM były m. in.: autosan – autobus z pozostawionymi kilkoma miejscami do siedzenia i wydzieloną, w pełni wyposażoną częścią mieszkalną. Był też jelcz kolegi Świrskiego z Warszawy z postawioną za szoferką (zamiennie ze skrzynią ładunkową) „konstrukcją mieszkalną” wyposażoną w łazienkę z prysznicem!! Były liczne przyczepy składane – na różne sposoby. Były motocaravany średniej wielkości wykonane na bazie żuka, względnie nysy, a także mercedesa dostawczego. Naturalnie przez lata niedoścignionym pozostawał przykład przyczepy składanej (teleskopowo), wykonanej w 1968 roku przez Zbigniewa Węglarza. Wyjątkową perełką wśród tych „wynalazków” był wagon „Orient Ekspress” – przyczepa kolegi Miłoszewskiego z Wesołej, jednocześnie miłośnika pojazdów zabytkowych, który ciągnął ją samochodem z epoki.

Majsterkowicze caravningowi, poza prezentacją własnych pomysłów przy okazji zlotów, mieli także możliwość uczestniczenia w konkursach organizowanych przez media, na przykład w ogłoszonym w 1988 roku przez „Motor”, wspólnie z Automobilklubem Warszawskim, konkursie „Mój dom na kołach”.
Rozwijająca się działalność caravaningowa w klubach PZM spowodowała tworzenie na jej potrzeby własnego zaplecza biwakowego. Założenie własnej bazy campingowej/pola biwakowego w Pcimiu w 1982 r., przez Koło Caravaningu Automobilklubu Krakowskiego, zapoczątkowało tworzenie takich stanic przez inne kluby. M. in. GKM „Rozbark” założył camping w Zielonej k. Kalet, w 1985 r KMG "Jarząbek" zbudował Camping "Ochaby", koło „Jaga” AK Kieleckiego – ośrodek „Moto-Raj” w Miedzianej Górze, AMK Gliwice – autocamping „Relax” w Niewieszu, CC „Gwarek” – w Świerklańcu, Automobilklub Morski w Garczynie, Koło Caravaningu AK Śląskiego – minicamping w Chechle. Koło Caravaningu AK Warszawskiego – biwak w Makrutach (olsztyńskie). 

W 1995 roku GKSPiT PZM udało się podnieść próby sprawności jazdy z przyczepą przeprowadzane na zlotach – naturalnie po wzbogaceniu ich przebiegu i ujęciu w ramy regulaminowe – do rangi oficjalnych rozgrywek Mistrzostw Polski w Jeździe Samochodem z Przyczepą PZM (MPWJSzP). Mistrzostwa Polski w Jeździe Samochodem z Przyczepą były koronną imprezą w działalności caravaningowej Polskiego Związku Motorowego. W celu wyłonienia w danym roku mistrza w klasyfikacji indywidualnej oraz klubowej rozgrywano zawody – eliminacje w wyznaczonych na początku roku terminach podczas określonych zlotów o randze ogólnopolskiej, organizowanych przez kluby.

Od 2010 roku GKC podjęła decyzję o organizacji Konkursu Aktywności Turystycznej i Młodzieżowego Konkursu Caravaningowego. Miały one na celu zwiększenie frekwencji oraz zaktywizowanie młodzieży na zlotach organizowanych przez kluby zrzeszone w PZM oraz przez biuro PZM Travel.

Aby uatrakcyjnić rywalizację i zwiększyć liczbę startujących, w roku 2012 GKC opracowała regulaminy rywalizacji załogowej w ramach Caravaningowych Mistrzostw Polski, które organizowane są do dziś.

W 2023 roku w Polskim Związku Motorowym obchodzony jest jubileusz 50-lecia caravaningu. Zapewne dla wielu będzie to rok zadumy i wspomnień nad tym, jak toczył się rozwój caravaningu przez pół wieku

Opracował Jurek Bebak na podstawie materiałów Bogumiła Mierkowskiego i Stanisława Reterskiego